TÓM TẮT LÝ LỊCH NHÀ THỜ HỌ VÕ LÀNG NHÂN TRẠCH, XÃ THỌ THÀNH

Căn cứ văn bia, Sắc phong, hiệu bụt trên long ngai và cuốn gia phả “Võ gia thế phổ ký” cùng cuốn gia phả của họ Vũ Đại tôn ở làng Đông Xương (nay thuộc xã Diễn Mỹ - Diễn Châu) còn lưu tại di tích cho biết: Dòng họ Võ ở làng Nhân Trạch (nay thuộc xã Thọ Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An) có nguồn gốc từ huyện Bồng Báo, phủ Thiệu Thiên, tỉnh Thanh Hóa (tức làng Bồng Trung, xã Vĩnh Tân, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa ngày nay). Vị tổ đầu tiên của dòng họ này là ông Võ Văn Sỹ (có tài liệu chép là Võ Văn Tri) là hậu duệ đời thứ 24 của cụ Vũ Hồn – Kinh lược sứ An Nam.

Võ Văn Sỹ vốn là một võ quan, đã được vua Lê Thánh Tông, niên hiệu Quang Thuận (1460-1469) điều động vào vùng đất phía Nam này để đánh dẹp Chiêm Thành, rồi sinh cư lập nghiệp tại đây. Tính đến nay dòng họ này đã có 23 đời, lập thành 3 chi nhánh, sinh sống tại xã Thọ Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An. Trong quá trình tồn tại, phát triển, dòng họ này đã có nhiều nhân vật có công lớn trong lịch sử bảo vệ và xây dựng quê hương, tiêu biểu là các vị sau:

Nhà thờ họ Võ làng Nhân Trạch

1. Thành hoàng quận công Võ Văn Sỹ (1426-1504)

Võ Văn Sỹ còn có tên gọi khác là Võ Văn Tri. Ông sinh năm Bính Ngọ (1426) tại huyện Bồng Báo, phủ Thiệu Thiên, tỉnh Thanh Hóa (tức làng Bồng Trung, xã Vĩnh Tân, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa ngày nay). Ông là một trong số bốn người con của ông Võ Đức Trạch và là hậu duệ đời thứ 24 của cụ Vũ Hồn – Kinh Lược sứ An Nam. Vốn có tư chất thông minh, đĩnh ngộ hơn người, lại được sinh ra, lớn lên trong một dòng tộc có truyền thống võ nghệ, hiếu học, giàu lòng trung quân ái quốc nên ông đã được giáo dưỡng, học hành tử tế, lớn lên nổi tiếng là người tinh thông võ nghệ, hiểu biết rộng.

Vào năm 1460, sau khi lên ngôi, để củng cố thế lực của triều đình và tuyển chọn các nhân tài phò vua giúp nước, vua Lê Thánh Tông đã mở khoa thi Bác cử đầu tiên để tuyển chọn các võ quan. Ông Võ Văn Sỹ đã cùng anh trai là Võ Trung Lương về kinh ứng thí và cả hai anh em đều thi đậu Đồng Tạo Sỹ. Về sự kiện này gia phả của họ Vũ Đại tôn ở làng Đông Xương có chép như sau: “Nhị thần người ở huyện Bồng Báo, xứ Thanh Hoa, gốc họ Vũ, tài sức hơn người tinh thông võ nghệ. Vào năm Quang Thuận triều Lê thi đậu Đồng Tạo Sỹ”.

Sau khi đậu đồng Tạo sỹ, ông được ban áo, mũ, đai nón và thưởng bạc, cho dự yến ở Bộ Binh, cho vinh quy về nhà bái tổ và được bổ làm quan võ cùng với người anh của mình là Võ Trung Lương. Thời điểm ông mới vào làm quan, giặc dã, trộm cướp nổi lên ở nhiều nơi, nhất là ở những vùng cách xa kinh thành như Sơn Tây, Thái Nguyên. Để lấy lại sự bình yên cho đất nước, vua Lê Thánh Tông đã phải cử nhiều võ quan, binh sỹ đi trấn trị. Ông Võ Văn Sỹ đã được triều Lê điều đi trấn giữ Thái Nguyên trong thời gian này. Nhờ tinh thông võ nghệ, am hiểu thời cuộc và giàu lòng nhân ái nên chỉ trong thời gian ngắn các bè đảng trộm cướp ở đây không còn, tình trạng hỗn loạn đã được giải quyết, đời sống của nhân dân đã dần bình yên trở lại.Giữa lúc công cuộc trấn trị ở Thái Nguyên của ông đang giành được nhiều kết

 

Khu lăng mộ họ Võ.

quả tốt đẹp như vậy thì phía Nam Đại Việt, giặc Chiêm Thành lại thường xuyên đem quân sang quấy phá để đánh chiếm. Để bảo vệ vùng đất biên viễn phía Nam của đất nước, vua Lê Thánh Tông đã huy động rất nhiều quân binh vào đây để trấn giữ, vì vậy vào năm 1467, ông Võ Văn Sỹ cùng với anh trai Võ Trung Lương đã được triều đình cử vào trấn trị ở phía Nam Đại Việt, trực tiếp là trấn trị tại Cửa Vạn (nay thuộc xã Diễn Vạn, huyện Diễn Châu).Tại đây, ngoài việc luyện tập võ nghệ cho binh sỹ và tổ chức tuần tra canh gác, ông còn tổ chức cho dân binh khai hoang sản xuất, tích trữ lương thảo, xây dựng lực lượng quân đội ngày càng lớn mạnh. Cho nên càng ngày ông càng được vua Lê Thánh Tông trọng dùng. Năm 1470, vua Chiêm Thành là Trà Toàn đem quân đánh chiếm Hóa Châu (nay là đất Quảng Bình). Tình hình biên giới hỗn loạn, nhiễu nhương, dân tình hoang mang, kinh tế sa sút. Để giữ yên biên giới phía Nam và bình định đất nước ngày 6/11/1470 vua Lê Thánh Tông thân chinh triệu tập 26 vạn tinh binh tiến về phương Nam để chinh phạt Chiêm Thành. Võ Văn Sỹ đã được nhà vua phong chức Tham tán công thần Thượng tướng quân và cho cầm quân gia nhập đại quân vượt sông Gianh đánh giặc.Ngày 29 tháng 2 năm 1471, đại quân của Vua Lê Thánh Tông tiến đánh thành Chà Bàn (thủ đô nước Chiêm Thành). Cánh quân của ông Võ Văn Sỹ được vua Lê phái theo tiếp ứng. Với tài cầm binh và thao lược ông đã không phụ lòng mong đợi của triều đình chỉ huy quân xông pha trận mạc, truy quét địch bắt sống được nhiều tù binh trong đó có công chúa của nước Chiêm Thành đem về tiến nạp triều đình. Gia phả chép rằng: “Ông được lệnh triều đình chỉ huy đại quân vượt đại giang hà (tức sông Gianh – Quảng Bình ngày nay) tấn công truy quét giặc Chiêm bắt được công chúa và đám tùy tùng hơn 20 người tiến nạp triều Lê”.Do lập được nhiều công lao lớn, góp công cùng nhà Lê đánh dẹp giặc Chiêm, bình định đất nước nên triều đình đã phong cho ông là “Chiêm Thành quận, quận công, Võ tướng quân Trâu xung hầu” và ban cho ông lộc điền tại xứ Cồn Gia  để khai hoang sản xuất (vùng đất di tích hiện nay. Về sự kiện này, văn bia tại lăng mộ ông có chép: “Thừa lệnh khâm sai, sắc thụ vi tham tán công thần thượng tướng quân…..Thừa cấp tòng tiến thảo phạt, phù quốc đại chiến Chiêm Thành, hành qua đại giang hà tự nguyện thiên địa hốt kiến tự nhiên Bạch trư phù thượng tôn linh kỹ qua chiến thụ sinh cầm mỹ nương công chúa nam nữ chính thân nhị thập dư nhân tiến vương Hồng Đức cấp thưởng phong sắc Chiêm Thành quận, quận công Võ tướng quân Trâu xung hầu, cấp lộc điền giao tại cồn Gia trang khai khẩn các xứ nhược hữu hà nhân bất đắc tranh chiếm. Hậu thuộc huyện Yên Thành, tổng Qùy Trạch, xã Thanh Đà, thôn Nhân Trạch”.  Dịch là: “Thừa lệnh khâm sai Lê triều phong sắc là  Tham tá công thần thượng tướng quân,…. Trâu xung Hầu Võ Văn Sỹ thừa cấp theo việc giúp nước, đánh giặc Chiêm Thành khi đi đến một con sông rộng lớn ngài đã cầu nguyện trời đất, tự nhiên có một con lợn bạch nổi lên rồi ngài cưỡi lên đi qua sông đánh giặc, bắt sống được Mỹ Đản công chúa cùng với 20 người trai gái dâng lên vua. Được phong sắc Chiêm Thành quận, quận công Võ tướng công Trâu xung hầu Võ Văn Sỹ, được cấp lộc điền giao khai khẩn các xứ trang Cồn Gia không được ai tranh chiếm, về sau đổi là làng Nhân Trạch, xã Thanh Đà, tổng Qùy Trạch, huyện Yên Thành”.Sau khi được cấp lộc điền ông đã đưa gia quyến vào đây sinh cơ lập nghiệp. Xứ Cồn Gia, lúc đầu tiên ông đặt chân đến là một vùng đất hoang vu, cây cối rậm rạp, nhiều nơi còn bị ngập phèn. Tại đây, ông đã cho binh lính lập thành các đồn trại để ổn định nơi ăn, chốn ở. Sau đó, ông huy động binh lính và kêu gọi dân phiêu tán tổ chức khai phá đất hoang biến những vùng đất hoang vu thành một dải đất rộng thẳng cánh cò bay.  Những nơi ngập úng ông hướng dẫn cho dân tiến hành thau chua, cải tạo đất, đắp đập khơi mương rồi  trồng lúa. Những nơi cao ráo ông cho dân chặt cây, phát rừng, vỡ đất, san phẳng và chọn ngô, khoai làm giống trồng thích hợp. Bên cạnh đó, ông còn tìm cách đào giếng, khơi sông tìm dòng nước ngọt vừa để dùng sinh hoạt, vừa để tưới tiêu cho đồng ruộng. Để bảo vệ mùa màng ông cho dân đắp đê đề phòng lụt lội. Nhờ những chính sách khai hoang, mở đất mà hình thành nên những vùng đất tốt tươi, màu mỡ như: Đồng Cây Da, Đồng Cồn Tạng, Đồng Ba Lùm, Đồng Cồn Trăn, Đồng Bến, Đồng Đập Cụt, đồng Quan, đồng cồn cỏ ngựa.…